دانشجویان فعال در جنبش دانشجویی به عنوان روشن فکران جوان ، تحصیل کردگانی متعهد هستند که از کنار هیچ مسأله ی اجتماعی ، فرهنگی و سیاسی به سادگی نمی گذرند . لذا شناخت دغدغه های انسانی ، ارزشی ، فرهنگی ، اجتماغی و سیاسی جنبش دانشجویی اهمیت فراوانی دارد .هر جنبش دانشجویی بر اساس مقتضیات زمان و مکان و شرایط خاص حاکم بر جامعه و دانشگاه از ایدئولوژی خاصی تبعیت می کند .این ایدئولوژی ، اهداف و آرمان های اصلی جنبش دانشجویی را تعیین و به آن تحرک فکری و عملی می بخشد .آغاز جنبش دانشجویی به پایان دوره ی رضا شاه در سال 1320 بر می گردد .زمانی که برخی از افراد به رهبری تقی ارانی که در اواخر حکومت رضا شاه دستگیر سده بود ند ، از زندان آزاد شدند و حزب توده را تشکیل دادند که به عنوان نخستین تشکل عنوان دار رسمی دانشجویی شکل گرفت . این حیات جنبش دانشجوی به سه موج تقسیم می شود .

   موج اول :   16 آذر نقطه ی عطف موج اول جنبش دانشجویی مسلمان بود . در روز سوم آذر سال 1332 در بار شاه اعلامیه ای مبنی بر مسافرت " نیکسون " ، معاون رئیس جمهور آمریکا به ایران در 18 آذر صادر کرد . از روز چهاردهم آذر ، دانشجویان دانشگاه تهران برگزاری تظاهرات را شروع کردند که روز بعد دامنه ی این تظاهرات را به خارج دانشگاه کشاندند . اما نقطه ی اوج اعتراضات دانشجویان ، که به صورت خود جوش شکل گرفت را می توان در 16 آذر ماه همین سال یافت . در این روز اوضاع در تهران و به ویزه در دانشگاه و خیابان های منتهی به آن غیر عادی بود . دانشجویان هنگام نزدیک شدن به دانشگاه  پی به افزایش پشمگیر مأموران و تجهیزات آنها بردند .دانشجویان سعی می کردند کمترین بهانه را به بهانه جویان ندهند ، اما جـَو کاملاً ملتهب بود . در این کش مکش ها ، بغض یکی از دانشجویان ترکید و شروع به دادن شعار " دست نظامیان از دانشگاه کوتاه " پرداخت . هنوز صدایش خاموش نشده بود که رگبار گلوله باریدن گرفت .  در این در گیری افرادی همچون " مهدی شریعت رضوی ، مصطفی بزرگ نیا و احمد قندچی " به شهادت رسیدند .16 آذر سال 1332 را می توان خودجوش ترین اقدام جنبش دانشجویی مسلمان علیه نظام شاهنشاهی و استکبار جهانی دانست .

از حدود سال های 51 و 52 طیف نیروهای مذهبی در جنبش دانشجویی رو به افزیش می گذارد ، به گونه ای که در سال 53 نیروهای مذهبی به یک وزنه ی مستقل و قابل توجه در جنبش دانشجویی تبدیل شده بود .در مقابل ، حکومت نیز دست به اقداماتی نضیر ایجاد سرگرمی و تفریح ، ترتیب دادن کلوپ های رقص و موسیقی و ... پرداخته بود .

   در بین دانشگاه های ایران ، دانشگاه تبریز و جنبش دانشجویی آن از اهمیت خاصی برخوردار بود . دانشجویان مذهبی دانشگاه تبریز ، بیش از سایر دانشگاه ها موفق شدند مذهبیون اسلامی خود را منسجم کنند . این دانشجویان در سال 56 و 57 در دو حرکت مهم حضور یافتند . ابتدا قیام تاریخی 29 بهمن که در اعتراض به سرکوب خونین مردم قم در 19 دی 56 صورت گرفت و دیگری واقعه ی 18 اردیبهشت که به لحاظ اهمیت کمتر از واقعه ی 16 آذر سال 1332 نبود .

   موج دوم : جنبش دانشجویی مسلمانان پس از پیروزی انقلاب .  : جنبش دانشجویی پس از انقلاب را می توان رفیق جامعه مدنی و شریک جامعه سیاسی معرفی کرد که آرمان های خود را در ارمان های انقلاب اسلامی تحقق یافته می دید . برهمین اساس بود که دانشجویان که غالباً عضو انجمن های اسلامی دانشجویان بودند ، از همان ماه های ابتدایی پیروزی انقلاب اسلامی ، نهاد های مردمی از قبیل سپاه پاسدارن ، جهاد سازندگی ، جهاد دانشگاهی و ... را تأسیس کردند .

پس از پیروزی انقلاب و با توجه به شرایط روز کشور ، علی الخصوص دانشگاه ها ، نیاز به ایجاد نوعی تشکل سراسری در بین دانشجویان احساس شد . این احساس نیز از یک طرف به خاطر لزوم مبارزه با گروه های مخالف انقلاب در درون دانشگاه ها و از طرف دیگر به علت ضعف در عملکرد دولت موقت در بر طرف کردن خواسته های دانشجویان بود .در همین نشست ها بود که دفتر تحکیم وحدت تأسیس و آقایان : حبیب ا.. بیطرف ، محسن میردامادی ، ابراهیم اصغرزاده ، محمود احمدی نژاد و سبد زاده به عنوان شورای مرکزی دفتر تحکیم وحدت انتخاب شدند .

   محمد رضا پهلوی که پس از فرار از ایران در کشورهای مختلفی آواره شده بود و ملت ایران خواستار بازگشت و محاکمه ی وی بودند ، با مساعدت مقامات آمریکایی که خود را به نوعی مدیون او می دیدند ، به یکباره سر از آمریکا در آورد . حضرت امام خمینی طی پیامی در 12 آبان 58 در اعتراض به پذیرش شاه از سوی آمریکا اعلام کردند : " دانشگاهیان ، دانش آموزان و طلاب علوم دینی با قدرت تمام مبارزه ی خود را علیه آمریکا گسترش دهند . " به دنبال اعلام این مواضع ، نمایندگان دانشجویان مسلمان پیرو خط امام ، با تشکیل جلسه ای به برنامه ریزی برای تصرف سفارت آمریکا پرداختند که این امر در روز بعد یعنی 13 آبان 58 به وقوع پیوست .این اقدام بازتاب های بسیاری داشت . حرکت انقلابی دانشجویان مسلمان قبل از هر چیز دیگر ، هیئت حاکمه ی آمریکا را به شدت مبهوت کرد .کارتر در کتاب خاطرات خود می گوید : " 13 آبان سال 58 تاریخی است که من آن را فراموش نخواهم کرد ... ما شدیداً نگران بودیم ... در روزهای نخست تصور می کردیم گروگان ها به زودی آزاد خواهند شد ، اما پس از آن که بازرگان ، نخست وزیر دولت موقت ، در کوشش های اولیه ی خود برای آزادی گروگان ها با شکست مواجه شد ، نگرانی ها افزایش یافت . از جمله پیامد های آن می توان به : پایان رابطه ی استعماری ایران و آمریکا ، از بین رفتن گروه های مارکسیستی ، بازگشت مردم به صحنه ، شکست هیمنه و اسطوره ی جهانی آمریکا و بالاخره شکست کارتر در دور بعدی انتخابات ریاست جمهوری . کارتر در این مورد گفته است : " عجیب است که سرنوشت انتخابات ریاست جمهوری کشور بزرگ آمریکا ، نه در شیکاگو یا نیویورک ، بلکه در تهران تعیین می شود .

   جنبش دانشجویی مسلمان و هشت سال دفاع مقدس :  طی دهه ی 60 به علت شرایط جنگ ، فضایی خاص بر دانشگاه حاکم شد . در اواسط این دهه ، در جناح موسم به چپ و راست در حکومت اسلامی ایران شکل گرفت . اما در دانشگاه ها غالب انجمن های اسلامی دانشجویان با گرایش به سمت جناح چپ سیاسی تا پایان جنگ به فهالیت های خود ادامه دادند و به عنوان تنها پرچم دار جنبش دانشجویی مسامان ظهور بیرونی داشتند . در طی دومین انتخابات مجلس و به دلیل همین گرایش سیاسی ، انجمن های اسلامی دانشجویان از لیست جناح چپ اعلام حمایت کردند و به دلیل اینکه برخی از اعضای این انجمن ها – که در اقلیت نیز بودند – از لیست جریان مقابل حمایت می کردند ، از انجمن اسلامی خارج گردیدند و به تاسیس جامعه ی اسلامی دانشجویان پرداختند .

   تشکیل بسیج دانشجویی :  با پایان یافتن جنگ ، امام خمینی با تعریف جبهه ی جنگ جدید ، جنگ فقر و غنا و لزوم سازماندهی جدید نیروهای انقلاب  برای جبهه ی مبارزاتی جدید برای تشکیل بسیج دانشجو و طابه ، به عنوان ضروری ترین تشکل پیامی را صادر کردند . پس از این پیام ، دانشجویان دانشگاه امام صادق  اقدام به تاسیس تشگلی با همین نام کردند که در پی آن سایر دانشگاه های کشور نیز به سرعت اقدام به تاسی بسیج دانشجویی کردند .

   افول موج دوم :  جریان دوم خرداد 1376 را باید مبنای تغییر و تحولاتی عمده در فرآیند جنبش دانشجویی کشور دانست . چراکه پس از این رویداد ، انجمن اسلامی دانشجویان وابسته به دفتر تحکیم وحدت در دانشگاه ها ، با تغییر رویکردی آشکار نسبت به گذشته و همچنین به عنوان نقطه عطف جنبش دانشجویی یاد می شود ، باید از دوم خرداد76 به عنوان نقطه عطفی تحت عنوان " تحرک در عین افول " یاد کرد .تحرک به این معنا که سخن گفتن از هر دردی !! و توهین به هر چیزی به خصوص مقدسات مذهبی تحت عنوان آزادی بیان رایج گشت و افول نیز به این معنا که به تدریج همان آرمان گرایی که علت به وجود آمدن جنبش دانشجویی تلقی می گشت آرام آرام به تاریکی سیر می نمود. گفتمان توجیه گرا جای خود را به گفتمانی داد که هرگونه نقدی را با مسئولین ( جدای از درست یا اشتباه بودن آن ) ، به حاکمیت نظام تعمیم می داد و بر اساس آن نقد ، عدم کارایی نظام دینی را نتیجه می گرفت . این گفتمان تا جایی پیش رفت که جدای از افرادی که با غرض ورزی هرگونه سخنی را توهین به مقدسات دیگر دانشجویان و نظام بیان می کردند ، گروهک های غیر قانونی دیگری نیز موسوم به حافظ منافع سوسیالیزم و سرمایه داری در دانشگاه ها به وجود آمدند و ثمره ی آن این شد که بسیاری از تشکل های داعیه دار دموکراسی ، آزادی بیان و حقوق بشر ، شکستن درب دانشگاه ، ضرب و شتم دیگر دانشجویان و خبرنگاران و فحاشی و ... را افتخار خود بدانند .

به طور مثال شش ماه پس از دوم خرداد سال 76 و در روز 13 رجب ، آقای حسینعلی منتظری ( که بیان میکرد بعد امام خمینی تنها او شایسته مقام رهبری است ، و آقای خاتمی بعد از انتصاب به ریاست جمهوری به جای این که نزد رهبر بروند نزد ایشان رفتند ) با این تحلیل که بعد از انتخابات 20 میلیون نفر طرفدار سید محمد خاتمی هستند و 7 میلیون نفر طرفدار آیت ا.. خامنه ای ، یک سخنرانی جنجالی را به راه انداخت که که انتظار داشت از سوی دفتر تحکیم وحدت ( به عنوان حامیان اصلی دولت اصلاحات ) مورد حمایت قرار گیرد ، که دقیقا خلاف این تحلیل حادث شد و مورد انتقاد و اعتراض شدید دفتر تحکیم وحدت قرار گرفت. به هر ترتیب روند رسیدن به گفتمانی که در آن نظام دینی کارامدی لازم را نداشت در دفتر تحکیم وحدت بروز و ظهور بیشتری پیدا کرد .

   موج سوم : " تاسیس اتحادیه ی انجمن های اسلامی دانشجویان مستقل ."  از آنجایی که تفکر بر جریان دفتر تحکیم وحدت دچار پنین خطای تحلیلی شد ه بود و محصول آن تفکر ، دچار رفتاری متناقض با آرمان های دفتر تحکیم وحدت شده بود ، باعث گردید تا برخی از انجمن های اسلامی دانشجویان عضو دفتر تحکیم وحدت به همراه برخی از انجمن های اسلامی دانشجویان که از ابتدای تأسیس عضو دفتر تحکیم وحدت نبودند ( که در مجموع 18 انجمن اسلامی دانشجویان را تشکیل می دادند ) توانستند در 13 آبان سال 1378 در قالب " انجمن اسلامی دانشجویان مستقل دانشگاه های سراسر کشور " اعلام موجودیت کنند . این تشکل توانست در اسفند سال 1383 به عنوان اولین تشکل دانشجویی ، مانیفست فکری خود را مهندسی و در قالب " سند گفتمان جنبش دانشجویی مسلمان منتشر نماید. در همین برهه ، دفتر تحکیم وحدت روز های افول خود را با انشقاق در دو طیف شیراز و علامه سپری می کرد .در 9 مرداد 1384، پس از شکست کاندیدای مورد حمایت جریان افراطی دفتر تحکیم وحدت در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری - که روزی در اثر نفی سیاست های وی ، در دوم خرداد 76 به قدرت رسیده بودند - و در سومین فستیوال تابستانی دفتر تحکیم وحدت و پیش از آغاز مراسم ، رامین جهانبگلو چنان مردم را به سبب انتخابشان به استهزاء گرفت که یکی از حاضران برآشفت و فضای جدل در آن جلسه حاکم شد .